ଜୟଦେବ କପୁର ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ଜଣେ ବିପ୍ଳବୀ ଥିଲେ ଯିଏ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦ ଏବଂ ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ସହିତ ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍ ପାଇଁ କାମ କରିଥିଲେ। ଜୟଦେବ କପୁର ଦିଲ୍ଲୀର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଧାନସଭାରେ ବୋମା ଫିଙ୍ଗିବାକୁ ଯୋଜନା କରିଥିଲେ, କିନ୍ତୁ ପରେ ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ବଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କୁ ୧୩ ମଇ, ୧୯୨୯ ରେ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ କାଲା ଜେଲକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ତାଙ୍କୁ ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲରେ ୬୦ ଦିନ ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ୩୦ ଥର କୋରଡ଼ା ମାରିବା ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କ ଐତିହ୍ୟ ପ୍ରେରଣାର ଉତ୍ସ ହୋଇ ରହିଛି, ଏବଂ ତାଙ୍କ କାହାଣୀ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନର ଇତିହାସରେ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଧ୍ୟାୟ।
ଯେତେବେଳେ ମାତୃଭୂମିର ଦାସତ୍ୱର ଶିକୁଳି ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ଆହ୍ୱାନ କରାଯାଏ, ସେତେବେଳେ ସର୍ଦ୍ଦାର ଭଗତ ସିଂହ, ରାଜଗୁରୁ, ସୁଖଦେବ, ବଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତ ଏବଂ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ସଂଗଠନ HSRA (ହିନ୍ଦୁସ୍ତାନ ସୋଶଲିଷ୍ଟ ରିପବ୍ଲିକାନ୍ ଆସୋସିଏସନ୍) ସହିତ ଜଡିତ ସେମାନଙ୍କର ସାଥୀମାନଙ୍କୁ ନିଶ୍ଚିତ ଭାବରେ ମନେ ପକାଇବା ଉଚିତ । ଆଜି, ସେହି କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ଦଳର ଜଣେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ସଦସ୍ୟ ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କ ପୂଣ୍ୟତିଥୀରେ, ଆମେ ତାଙ୍କର ମହାନ ଅବଦାନ ଉପରେ ଆଲୋକପାତ କରୁଛୁ। ୨୪ ଅକ୍ଟୋବର ୧୯୦୮ରେ ଆଲୋକର ପର୍ବ ଦୀପାବଳି ପୂର୍ବ ସନ୍ଧ୍ୟାରେ ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ହରଦୋଇରେ ଜଣେ ଆର୍ଯ୍ୟ ସମାଜବାଦୀ ପିତା ଶାଳିଗ୍ରାମ କପୁରଙ୍କ ଘରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିବା ଜୟଦେବ କପୁର ଛୋଟେ ମହାରାଜ ଏବଂ ଠାକୁର ରାମ ସିଂହଙ୍କ ତତ୍ତ୍ୱାବଧାନରେ କୁସ୍ତି ଶିଖିଥିଲେ। କାନପୁରର DAV କଲେଜରେ ଅଧ୍ୟୟନ ସମୟରେ, ସେ ଶିବ ବର୍ମାଙ୍କ ସହିତ ସଚିନ୍ଦ୍ରନାଥ ସାନ୍ୟାଲଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଗଠିତ HSRAରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ। କିଛି ବର୍ଷ ପରେ (୧୯୨୫-୨୭), ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କୁ ବନାରସରେ ଏକ କ୍ରାନ୍ତିକାରୀ ନେଟୱାର୍କ ବିକଶିତ କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ତଦନୁସାରେ, ସେ ହିନ୍ଦୁ ବନାରସ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ B.Sc. ପାଠ୍ୟକ୍ରମ ପାଇଁ ନାମ ଲେଖାଇଲେ। ଭଗତ ସିଂହ ତାଙ୍କ ସହିତ ଲିମ୍ବଡି ହଷ୍ଟେଲରେ ରହିଥିଲେ। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କ ୧୯୨୮ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୮-୯ ତାରିଖରେ ଫିରୋଜଶାହ କୋଟଲାର ଧ୍ୱଂସାବଶେଷରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ଭାରତ ସାରା ବିପ୍ଳବୀଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବୈଠକରେ ଯୋଗଦେବାର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଥିଲା। ଏହି ବୈଠକରେ, HSRA ର ଦୁଇଟି ଶାଖା ରହିବ ବୋଲି ନିଷ୍ପତ୍ତି ନିଆଯାଇଥିଲା: ଏକ ପ୍ରଶାସନିକ ଏବଂ ଏକ ସାମରିକ ଶାଖା। ଜୟଦେବ କପୁର ସାମରିକ ଶାଖାର ଅଂଶ ଥିଲେ।
ଯେତେବେଳେ ବ୍ରିଟିଶ ଭାଇସରାୟ ଲର୍ଡ ଇରୱିନଙ୍କ ଉପରେ ବୋମା ପକାଇବା ପାଇଁ ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କୁ ବୋମା ଫିଙ୍ଗିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ତଥାପି, ଶେଷ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଭାଇସରାୟଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା କର୍ମୀ ରାସ୍ତା ବଦଳାଇ ଦେଇଥିଲେ। ତଥାପି, ସମସ୍ତ ବିପ୍ଳବୀ ଖୁସି ହୋଇଥିଲେ ଯେ ଭାଇସରାୟ ଏବେ ସେମାନଙ୍କୁ ଭୟ କରୁଛନ୍ତି।
ବିଧାନସଭା ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣ ମାମଲାରେ ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ବଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତଙ୍କ ସହିତ ଜୟଦେବ କପୁର ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ * ବାଣିଜ୍ୟ ବିବାଦ ବିଲ୍ ଏବଂ ସାର୍ବଜନୀନ ସୁରକ୍ଷା ବିଲ୍ * ପ୍ରତିବାଦରେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଧାନସଭାରେ ବୋମା ଫିଙ୍ଗିବାର ଯୋଜନା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଜୟଦେବ କପୁର ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ଯିଏ ବିଧାନସଭା ପରିଦର୍ଶନ କରିଥିଲେ। ଦିଲ୍ଲୀ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟର ଅର୍ଥନୀତି ଛାତ୍ର ଭାବରେ ନିଜକୁ ପରିଚୟ ଦେଇ ସେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ବିଧାନସଭା ପାଠାଗାର ବ୍ୟବହାର କରିବାକୁ ଅନୁମତି ପାଇଥିଲେ। କିଛି ଦିନ ପରେ, ସେ କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଭାର ଜଣେ କ୍ଲର୍କଙ୍କ ସହ ବନ୍ଧୁତା ସ୍ଥାପନ କଲେ ଏବଂ ତାଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ଏକ ପ୍ରବେଶ ପାସ୍ ହାସଲ କରିବାରେ ସଫଳ ହେଲେ। ଏହି ପାସ୍ ସହିତ, ଜୟଦେବ କପୁର, ଶିବ ବର୍ମା ଏବଂ ଚନ୍ଦ୍ରଶେଖର ଆଜାଦଙ୍କ ସହିତ, ଥରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସମଗ୍ର କେନ୍ଦ୍ରୀୟ ସଭାର, ବିଶେଷକରି ସେହି ହଲ୍ ଯେଉଁଠାରେ ବୋମା ଫିଙ୍ଗାଯିବାକୁ ଥିଲା, ଯାଞ୍ଚ କରିବାକୁ ନେଇଗଲେ। ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣର ତାରିଖ 8.04.1929 ଧାର୍ଯ୍ୟ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହାର ଗୋଟିଏ ସପ୍ତାହ ପୂର୍ବରୁ, ଜୟଦେବ କପୁର ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ବଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତଙ୍କୁ ପ୍ରବେଶ ପାସ୍ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରସ୍ଥାନ ପଥଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟ ଯାଞ୍ଚ କରିଥିଲେ।
ଯେତେବେଳେ ଭଗତ ସିଂହ ଏବଂ ବଟୁକେଶ୍ୱର ଦତ୍ତ ବୋମା ଫିଙ୍ଗିଲେ, ଶିବ ବର୍ମା ଏବଂ ଜୟଦେବ କପୁର ସୁଖଦେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଆଜାଦ ନାମରେ ଲିଖିତ ପୁସ୍ତିକା ଫିଙ୍ଗିବା ଆରମ୍ଭ କଲେ। ଭଗତ ସିଂହ ତାଙ୍କର ପିସ୍ତଲ ବାହାର କରି କିଛି ଗୁଳି ଚଳାଇଲେ, ଏବଂ ଜୟଦେବ କପୁର, ଶିବ ବର୍ମାଙ୍କ ସହିତ ପୂର୍ବ ଯୋଜନା ଅନୁଯାୟୀ, ଗଣ୍ଡଗୋଳ ମଧ୍ୟରେ ଘଟଣାସ୍ଥଳ ଛାଡ଼ି ଚାଲିଗଲେ। ଅନ୍ୟ ସାଥୀମାନଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ତାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ପାସ୍ ସହିତ ଯିବାକୁ ପଡିଲା। ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ଟୋପିଧାରୀ ଫଟୋଗ୍ରାଫ୍ ବିଧାନସଭା ବିସ୍ଫୋରଣର କିଛି ଦିନ ପୂର୍ବରୁ ଉଠାଯାଇଥିଲା। ଜୟଦେବ କପୁର ଷ୍ଟୁଡିଓର ବ୍ୟବସ୍ଥା କରିଥିଲେ। ଏହି ଫଟୋଗ୍ରାଫରଟି ରାମନାଥ ଫଟୋଗ୍ରାଫର ଦିଲ୍ଲୀର କାଶ୍ମୀର ଗେଟରେ ଉଠାଇଥିଲେ। ଜୟଦେବ କପୁର ଏହି ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ବିଶେଷ ଭାବରେ ବୋମା ତିଆରି ତାଲିମ ନେଇଥିଲେ। ପରେ, HSRA ମୁଖ୍ୟାଳୟ ଆଗ୍ରାରୁ ଦିଲ୍ଲୀ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା।
ପରେ, ଉତ୍ତର ପ୍ରଦେଶର ସହାରନପୁରରେ ଏକ ବୋମା ତିଆରି କାରଖାନା ସ୍ଥାପନ କରିବାକୁ ଏକ ଯୋଜନା କରାଯାଇଥିଲା, ଯାହା ପାଇଁ ଜୟଦେବ କପୁର ଏବଂ ଶିବ ବର୍ମାଙ୍କୁ ଡକ୍ଟର ଗୟା ପ୍ରସାଦ କଟିୟାରଙ୍କ ସହିତ ପଠାଯାଇଥିଲା। ଏକ ଡିସପେନ୍ସରୀର ମିଛ ନାମରେ ଏକ ବୋମା ତିଆରି କାରଖାନା ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଜଣେ ସୂଚନାଦାତାଙ୍କ ସୂଚନାରେ ତାଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା। ସେହି ସମୟରେ, ଡିଏସପି ମଥୁରା ଦତ୍ତ ଜୋଶୀ ବୋମା କାରଖାନା ଦେଖି ଏତେ ଥରି ଉଠିଥିଲେ ଯେ , ସେ ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ସଠିକ ଭାବେ ତାଙ୍କ ପିସ୍ତଲ ମଧ୍ୟ ଦେଖାଇପାରିନଥିଲେ । ଜୟଦେବ କପୁର ତାଙ୍କ ହାତ ଥରିବା ଦେଖି ହସିଥିଲେ। ଜୟଦେବ କପୁର ଏବଂ ଶିବ ବର୍ମାଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଗିରଫ କରାଯାଇଥିଲା ଏବଂ ଲାହୋର ଷଡ଼ଯନ୍ତ୍ର ମାମଲାରେ ଲାହୋର ଜେଲକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କୁ ଆଜୀବନ କାରାଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ସେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଭଗତ ସିଂହଙ୍କ ସହିତ ଶେଷ ସାକ୍ଷାତ ହୋଇଥିଲା। ବୋମା ବିସ୍ଫୋରଣରେ ସମ୍ପୃକ୍ତ ସମସ୍ତ ବିପ୍ଳବୀଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଯାଇ ଜେଲକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଜେଲକୁ ପଠାଯାଇଥିଲା। ଆଣ୍ଡାମାନ ଜେଲରେ ତାଙ୍କୁ 60 ଦିନ ପାଇଁ ପ୍ରତିଦିନ ସକାଳେ 30 ଟି କୋରଡ଼ା ମାରିବା ପାଇଁ ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଇଥିଲା। ଜୟଦେବ କପୁରଙ୍କ ପୁଅ କମଲ କପୁର ବର୍ଣ୍ଣନା କରନ୍ତି ଯେ ତାଙ୍କୁ ପିଟିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ବାଡ଼ି ବହୁତ ବଡ଼ ଏବଂ ପାଣିରେ ଭିଜି ଯାଇଥିଲା। ବାଡ଼ିର ଚିହ୍ନ ବାବୁଜୀଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତାଙ୍କ ପିଠିରେ ରହିଥିଲା।
ତାଙ୍କ ପୂଣ୍ୟତିଥୀ ରେ ବିନମ୍ର ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଏବଂ କୋଟି କୋଟି ପ୍ରଣାମ