୨୦୧୪ ମସିହାରେ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନରେନ୍ଦ୍ର ମୋଦୀ ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପରଠାରୁ ବ୍ରିକ୍ସ ରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀରେ ଭାରତର ସ୍ଥିତିରେ ଏକ ନାଟକୀୟ ଏବଂ ବହୁଳ ଭାବରେ ସ୍ୱୀକୃତ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ବର୍ତ୍ତମାନ ସୁଦ୍ଧା ଅନୁଷ୍ଠିତ ସମସ୍ତ ବ୍ରିକ୍ସ ସମ୍ମିଳନୀରେ ଯୋଗ ଦେଇଛନ୍ତି। ବ୍ରିକ୍ସ ଏବଂ ଏକ ବହୁ-ଧ୍ରୁବୀୟ ବିଶ୍ୱକୁ ଭାରତ କେତେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦିଏ ତାହା ଏଥିରୁ ପ୍ରମାଣିତ ହୋଇଛି ।
ୟୁପିଏ-୨ ଯୁଗରେ, ଭାରତକୁ ପ୍ରାୟତଃ ବ୍ରିକ୍ସର ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ସଦସ୍ୟ ରାଷ୍ଟ୍ର ଭାବେ ବିବେଚନା କରାଯାଉଥିଲା। ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ଗଣମାଧ୍ୟମ ଦେଶର ଦୁର୍ବଳ ଆର୍ଥିକ ଆଧାର ବିଷୟରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରି ଭାରତ ଏହି ଗୋଷ୍ଠୀରେ ସାମିଲ କି ନାହିଁ ବୋଲି ପ୍ରାୟତଃ ପ୍ରଶ୍ନ କରୁଥିଲା। କିଛି ବିଶେଷଜ୍ଞ ଭାରତ ସ୍ଥାନରେ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆକୁ ବ୍ରିକ୍ସ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀରେ ସାମିଲ କରିବାକୁ କହୁଥିଲେ।
ନୈରାଶ୍ୟଜନକ ଆର୍ଥିକ ଆଧାର କାରଣରୁ ଏହି ଶଙ୍କା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଲା। ୨୦୧୩ ମସିହାରେ, ଭାରତର ଜିଡିପି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଯଥେଷ୍ଟ ହ୍ରାସ ପାଇଥିଲା ଏବଂ ଏହା ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ବ୍ରିକ୍ସ ରାଷ୍ଟ୍ର ଅପେକ୍ଷା ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା। ଭାରତ ମାତ୍ର ୫.୫% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ରେକର୍ଡ କରିଥିଲାବେଳେ ଚୀନ୍ ୭.୮%, ବ୍ରାଜିଲ୍ ୬.୧%, ରୁଷ ୬.୫% ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ୫.୭% ଅଭିବୃଦ୍ଧି ହାସଲ କରିଥିଲା। ଭାରତ ବିପଜ୍ଜନକ ଉଚ୍ଚ ବାହ୍ୟ ଋଣ, ଦୁଇ ଅଙ୍କ ବିଶିଷ୍ଟ ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ଏବଂ ନିବେଶକଙ୍କ ବିଶ୍ୱାସ ହ୍ରାସ ସହିତ ଏକ ଆର୍ଥିକ ସଙ୍କଟର ଦ୍ୱାରଦେଶରେ ଠିଆ ହୋଇଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଭାରତକୁ ବିଶ୍ୱର ଦୁର୍ବଳ ୫ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା। ଭାରତ ପ୍ରଥମ ବ୍ରିକ୍ସ ଦେଶ ଭାବେ ନିବେଶ ଗ୍ରେଡ ରେଟିଂ ୩କୁ ହରାଇପାରେ ବୋଲି ଆଶଙ୍କା କରାଯାଉଥିବା ବେଳେ ୨୦୧୩ ଆଡ଼କୁ ଦେଶର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିତିକୁ ନେଇ ଗମ୍ଭୀର ଚିନ୍ତା ବ୍ୟକ୍ତ କରାଯାଇଥିଲା।
ପ୍ରମୁଖ ଆର୍ଥିକ ସୂଚକାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ, ଭାରତ ଏହାର ବ୍ରିକ୍ସ ପ୍ରତିପକ୍ଷଙ୍କ ତୁଳନାରେ ପଛରେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା। ୨୦୧୩ରେ ଦେଶର ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ମାତ୍ର ୨% ଥିଲା, ଯାହା ଚୀନ୍ (୯.୩%), ବ୍ରାଜିଲ୍ (୮.୪%) ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା (୭%) ଠାରୁ ବହୁତ ପଛରେ ଥିଲା। ପୂର୍ବରୁ ଶିଳ୍ପ ଆଧାରିତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ଥିବା ରୁଷ ମଧ୍ୟ ୨.୧% ସହିତ ସାମାନ୍ୟ ଭଲ ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥିଲା। ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ମଧ୍ୟ ସବୁଠାରୁ ଖରାପ ଥିଲା। ସେତେବେଳେ ଚୀନର ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ୨.୧%, ରୁଷର ୭.୪%, ବ୍ରାଜିଲ ୬.୫% ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା ୫.୯% ଥିବା ସମୟରେ ଭାରତର ମୁଦ୍ରାସ୍ଫୀତି ହାର ଏକ ଚିନ୍ତାଜନକ ଭାବେ ୯.୩%ରେ ରହିଥିଲା।
ବ୍ରିକ୍ସରେ ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ସଦସ୍ୟ ଦେଶ ବୋଲି ବିବେଚିତ ହେଉଥିବା ଭାରତର ଅଭିବୃଦ୍ଧି, ୨୦୧୪ ପରଠାରୁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଭାବେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି। ଏବେ ଏହାକୁ ବ୍ରିକ୍ସର ପ୍ରମୁଖ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଇଞ୍ଜିନ ଏବଂ ସବୁଠୁ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ ସ୍ଥାନ ବୋଲି କୁହାଯାଉଛି। ଗତ କିଛି ବର୍ଷ ଧରି ଭାରତ ସବୁଠାରୁ ଦ୍ରୁତ ଅଭିବୃଦ୍ଧିଶୀଳ ବୃହତ ଅର୍ଥବ୍ୟବସ୍ଥା ହୋଇଆସିଛି, ୨୦୨୪-୨୫ ଆର୍ଥିକ ବର୍ଷରେ ଭାରତ ୬.୫% ସହିତ ବ୍ରିକ୍ସ ରାଷ୍ଟ୍ରମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବାଧିକ ଜିଡିପି ଅଭିବୃଦ୍ଧି ରେକର୍ଡ କରିଛି, ଯାହା ଚୀନ୍ (୫%), ରୁଷ (୪.୩%), ବ୍ରାଜିଲ୍ (୩.୪%) ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକା (୦.୬%) ଠାରୁ ଆଗରେ ଅଛି।
ଶିଳ୍ପ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ମଧ୍ୟ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୬.୪% ହୋଇଛି, ଯାହା ଚୀନ୍ (୫.୮%), ରୁଷିଆ (୪.୫%), ବ୍ରାଜିଲ୍ (୩.୧%) ଏବଂ -୩.୫% ସଂକୋଚନ ହାସଲ କରିଥିବା ଦକ୍ଷିଣ ଆଫ୍ରିକାକୁ ପଛରେ ପକାଇଛି । ୨୦୧୪ ପରଠାରୁ ଢାଞ୍ଚାଗତ ସଂସ୍କାର, ଆର୍ଥିକ ସତର୍କତା ଏବଂ ନିର୍ଣ୍ଣାୟକ ନେତୃତ୍ୱ ଦ୍ୱାରା ହାସଲ କରାଯାଇଥିବା ସାମଗ୍ରିକ ଆର୍ଥିକ ପରିବର୍ତ୍ତନ ପାଇଁ ଆଇଏମଏଫ ଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ମୋର୍ଗାନ୍ ଷ୍ଟାନଲି ଏବଂ ଏଚଏସବିସି ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଭାରତକୁ ପ୍ରଶଂସା କରିଛନ୍ତି । ଭାରତର ଆର୍ଥିକ ସ୍ଥିରତାକୁ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସ୍ତରରେ ପ୍ରଶଂସା କରାଯାଇଛି ।
ଏକଦା ବ୍ରିକ୍ସର ସବୁଠାରୁ ଦୁର୍ବଳ ସଦସ୍ୟ ଥିବା ଭାରତ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ମଧ୍ୟରେ ମଜବୁତ ଏବଂ ପ୍ରମୁଖ ଶକ୍ତି ଭାବରେ ଉଭା ହୋଇଛି। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ, ଭାରତ କେବଳ ବ୍ରିକ୍ସରେ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରୁନାହିଁ, ଏହା ଏହାର କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀକୁ ମଧ୍ୟ ଆକାର ଦେଉଛି ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ପରିଚାଳନା କରୁଛି। ୨୦୧୪ ପୂର୍ବରୁ, ବ୍ରିକ୍ସ ଆର୍ଥିକ ସହଯୋଗ ଏବଂ ବହୁପାକ୍ଷିକ ସଂସ୍କାର ଭଳି ସାରାଂଶ ବିଷୟବସ୍ତୁ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ କେନ୍ଦ୍ରିତ କରିଥିଲା। ଭାରତ ଏଥିରେ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରୁଥିଲା। ଭାରତର ଅନେକ ପ୍ରସ୍ତାବ ବ୍ରିକ୍ସ ମଞ୍ଚରେ କମ୍ ଗ୍ରହଣୀୟତା ପାଇଥିଲା। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଏହା ପରିବର୍ତ୍ତନ ହୋଇଥିଲା, କାରଣ ଭାରତ ଏକ ଅଂଶଗ୍ରହଣକାରୀରୁ ଏକ ସକ୍ରିୟ କାର୍ଯ୍ୟସୂଚୀ-ନିର୍ମାଣକାରୀ ହେବା ଆଡ଼କୁ ଗତି କରିଥିଲା। ଭାରତର ଅନେକ ପ୍ରାଥମିକତା ପ୍ରସଙ୍ଗ କେବଳ ଉଠାଯାଇ ନଥିଲା ବରଂ ବ୍ରିକ୍ସର ବିକଶିତ ଢାଞ୍ଚାର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ହୋଇଯାଇଥିଲା।
ଭାରତ ଦ୍ୱାରା ଆତଙ୍କବାଦ ବିରୋଧୀ ଅଭିଯାନକୁ ବ୍ରିକ୍ସ ସହଯୋଗରେ ମୁଖ୍ୟଧାରାରେ ସାମିଲ କରିବା ସହିତ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଆସିଛି। ସମସ୍ତ ପ୍ରକାରର ଆତଙ୍କବାଦକୁ ମୁକାବିଲା କରିବା ପାଇଁ ଭାରତର ନିରନ୍ତର ପ୍ରୟାସ ବ୍ରିକ୍ସ ଆତଙ୍କବାଦ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟ ଗୋଷ୍ଠୀ ସୃଷ୍ଟି କରିଛି । ୨୦୨୧ ମସିହାରେ ତ୍ରୟୋଦଶ ବ୍ରିକ୍ସ ଶିଖର ସମ୍ମିଳନୀର ଭାରତର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏହି ରାଷ୍ଟ୍ର ଗୋଷ୍ଠୀ ଏକ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ଆତଙ୍କବାଦ ବିରୋଧୀ କାର୍ଯ୍ୟ ଯୋଜନା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହି ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକ ବ୍ରିକ୍ସର ଆଭିମୁଖ୍ୟକୁ ବ୍ୟାପକ ଘୋଷଣାରୁ ଗୁପ୍ତ ସୂଚନା ହସ୍ତାନ୍ତର, କ୍ଷମତା ନିର୍ମାଣ ଏବଂ ଆତଙ୍କବାଦୀ ଗୋଷ୍ଠୀ ଦ୍ୱାରା ଆର୍ଥିକ ଓ ଡିଜିଟାଲ୍ ନେଟୱାର୍କର ଅପବ୍ୟବହାରକୁ ରୋକିବାର ଏକ ଦୃଢ଼ ବ୍ୟବସ୍ଥାରେ ପରିଣତ କରିଛି । ଭାରତର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ତ୍ରୟୋଦଶ ବ୍ରିକ୍ସ ସମ୍ମିଳନୀ, ପ୍ରଥମ ଥର ପାଇଁ ବହୁପାକ୍ଷିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠାନଗୁଡ଼ିକୁ ମଜବୁତ କରିବା ଏବଂ ସଂସ୍କାର ଆଣିବା ଲାଗି ବ୍ରିକ୍ସ ଏକ ସାମୂହିକ ସ୍ଥିତି ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ଜାତିସଂଘ ବ୍ୟବସ୍ଥାର ବିଶ୍ୱସନୀୟତା ବର୍ତ୍ତମାନର ବିଶ୍ୱ ବାସ୍ତବତା ସହିତ ଖାପ ଖୁଆଇବା କ୍ଷମତା ଉପରେ ନିର୍ଭର କରେ ବୋଲି ନେତାମାନେ ସ୍ୱୀକାର କରିଥିଲେ। ସଂସ୍କାର ପାଇଁ ଭାରତର ଦୀର୍ଘକାଳୀନ ଆହ୍ୱାନକୁ ଗ୍ରହଣ କରି ବ୍ରିକ୍ସ ମିଳିତ ଭାବରେ ଏକ ଅଧିକ ଗଣତାନ୍ତ୍ରିକ, ସ୍ୱଚ୍ଛ, ପ୍ରତିନିଧିତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଉତ୍ତରଦାୟୀ ବ୍ୟବସ୍ଥା ଅନୁସରଣ କରିବାକୁ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା ବ୍ୟକ୍ତ କରିଛି । ଏହା ଭାରତର ବିଶ୍ୱ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ସହିତ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ପରିବର୍ତ୍ତନ।
ଭାରତର ନବସୃଜନ ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋଗୀତା ଉପରେ ଗୁରୁତ୍ୱ ଦେଇ ବ୍ରିକ୍ସ ଷ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଫୋରମର ଶୁଭାରମ୍ଭ କରିବାରେ ପ୍ରମୁଖ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲା। ଏହା ୨୦୨୧ରେ ଭାରତର ଅଧ୍ୟକ୍ଷତା ସମୟରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିବା ଏକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଥିଲା। ପ୍ରଥମ ବ୍ରିକ୍ସ ଷ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଫୋରମ୍ ୨୦୨୫ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ନୂଆଦିଲ୍ଲୀରେ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ଏକ ସ୍ପନ୍ଦନଶୀଳ, ଯୁବ ପରିଚାଳିତ ଷ୍ଟାର୍ଟଅପ୍ ଇକୋସିଷ୍ଟମ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ଆହୁରି ଦୃଢ଼ କରିଥିଲା। ଏହା ଘରୋଇ ଅଭିବୃଦ୍ଧି ଓ ଅନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସହଯୋଗକୁ ସମର୍ଥନ କରିଥାଏ। ଏହି ଫୋରମ୍ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟା ଏବଂ ଉଦ୍ୟୋଗ ବିକାଶର ଉଦୀୟମାନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବ୍ରିକ୍ସ ସହଯୋଗକୁ ବ୍ୟାପକ କରିବାରେ ସାହାଯ୍ୟ କରିଛି। ଭାରତ ମଧ୍ୟ ବ୍ରିକ୍ସ ସହଯୋଗର ଏକ ନୂତନ ସ୍ତମ୍ଭ ଭାବରେ ଡିଜିଟାଲ୍ ସାର୍ବଜନୀନ ଭିତ୍ତିଭୂମି (ଡିପିଆଇ) ପ୍ରଚଳନ କରିଥିଲା। ଏକାଦଶ ବ୍ରିକ୍ସ ଯୋଗାଯୋଗ ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ବୈଠକରେ ଏକ ବିଶ୍ୱ ମାନଦଣ୍ଡ ଭାବରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ, ଆଧାର, ୟୁପିଆଇ ଏବଂ କୋୱିନ ଉପରେ ନିର୍ମିତ ଭାରତର ଡିପିଆଇ ମଡେଲକୁ ନାଗରିକ-କୈନ୍ଦ୍ରିକ ଡିଜିଟାଲ୍ ଶାସନ ପାଇଁ ଏକ ବ୍ୟାପକ ଏବଂ ସମାବେଶୀ ଢାଞ୍ଚା ଭାବରେ ଉପସ୍ଥାପିତ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହା ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ସଶକ୍ତିକରଣ ପାଇଁ ପ୍ରଯୁକ୍ତିବିଦ୍ୟାକୁ ଏକ ଉପକରଣ ଭାବରେ ବ୍ୟବହାର କରିବାରେ ବିଶ୍ୱାସକୁ ପ୍ରତିଫଳିତ କରିବା ସହିତ ଡିଜିଟାଲ୍ ପରିବର୍ତ୍ତନରେ ଅର୍ଥପୂର୍ଣ୍ଣ ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ପାଇଁ ବ୍ରିକ୍ସକୁ ଦୃଢ଼ତା ପ୍ରଦାନ କରେ।
ଏହି ପଦକ୍ଷେପଗୁଡ଼ିକୁ ଆଧାର କରି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ଭାରତ ବ୍ରିକ୍ସ ଏଜେଣ୍ଡାର କେନ୍ଦ୍ରସ୍ଥଳକୁ ଉନ୍ନୀତ ହୋଇଛି । ଭାରତ ମହାକାଶ ସହଯୋଗ, ସବୁଜ ବିକାଶ, ଦୁର୍ନୀତି ବିରୋଧୀ ପ୍ରୟାସ ଏବଂ ଗ୍ଲୋବାଲ ସାଉଥ୍ ଦେଶଗୁଡ଼ିକର ସ୍ୱର ଉତ୍ତୋଳନ କରିବାରେ ମଧ୍ୟ ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଛି। ଏଗୁଡ଼ିକ ପୂର୍ବରୁ ବ୍ରିକ୍ସ ଏଜେଣ୍ଡାର ଅଂଶ ନଥିଲା, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହାର ଭବିଷ୍ୟତ ଯୋଜନାରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ସ୍ତମ୍ଭ। ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣର ସ୍ପଷ୍ଟତା ଏବଂ ସକ୍ରିୟ କୂଟନୀତି ଦ୍ୱାରା ଏହି ପରିବର୍ତ୍ତନ ସମ୍ଭବ ହୋଇଛି । ଶ୍ରୀ ମୋଦୀଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ, ଭାରତ କେବଳ ନୀତି ଗଠନ କରିନାହିଁ, ବରଂ ବ୍ରିକ୍ସର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ଓ ପ୍ରାଥମିକତାକୁ ମଧ୍ୟ ଆକାର ଦେଇଛି।