ସ୍ୱରାଜର ପ୍ରଣେତା ‘ଲୋକମାନ୍ୟ’ ତିଲକ
ବିଂଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଭାରତୀୟ ସ୍ୱାଧୀନତା ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଏକ ମଞ୍ଚ ଭାବରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିବା କଂଗ୍ରେସରେ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବରେ ଦୁଇଟି ଗୋଷ୍ଠୀ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା। ସେଥିମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ ଗୋଷ୍ଠୀର ନେତା ଥିଲେ ଗୋପାଳ କୃଷ୍ଣ ଗୋଖଲେ, ଦ୍ୱିତୀୟଟିର ନେତା ଥିଲେ ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକ। ଇତିହାସରେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ, ଲାଲ-ବାଲ-ପାଲ ଭାବରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ, ଏବଂ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ବାଲ ହେଉଛନ୍ତି ବାଲ ଗଙ୍ଗାଧର ତିଲକ । ଯିଏ ପରେ ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକ ଭାବରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୋଇଥିଲେ। ନିଜର ସା˚ସ୍କୃତିକ ଜାଗରଣର ଉଦ୍ୟମରେ ତିଲକଜୀ କ˚ଗ୍ରେସର ଅଳ୍ପ କିଛି ଉଦାରବାଦୀ ଏବ˚ ସେମାନଙ୍କ ଅନୁଗାମୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସୀମିତ ଥିବା ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ଗୁରୁତ୍ବପୂର୍ଣ୍ଣ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ତାଙ୍କର ଜୀବନବ୍ୟାପୀ କାର୍ଯ୍ୟକୁ ଦେଖିଲେ କହିପାରିବା ଭାରତୀୟ ସ୍ବାଧୀନତା ସ˚ଗ୍ରାମକୁ ଯଦି ଭାରତୀୟ କରିବାରେ କିଏ କାମ କରିଥିଲେ ତେବେ ତାହା ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକ ହିଁ କରିଥିଲେ। ସେ ସର୍ବଦା ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସହ ଜଡ଼ିତ ଥିଲେ ଏବ˚ ଏହି କ୍ରମରେ ତାଙ୍କ ନାମରେ ‘ଲୋକମାନ୍ୟ’ ଭଳି ଉପାଧି ଲାଗିଥିଲା।
ଲୋକମାନ୍ୟ ତିଲକ 23 ଜୁଲାଇ 1856 ରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ରତ୍ନଗିରିର ଏକ ସରଳ ଚାଷୀ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ। ସେ ପିଲାଦିନରୁ ସମାଜସେବାରେ ଆଗ୍ରହୀ ଥିଲେ। ସେ ଭାରତରେ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ ଶାସନକୁ ଅଭିଶାପ ବୋଲି ମନେ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ଏହି ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ମୂଳ ଉତ୍ସାଡନ କରିବା ପାଇଁ କୌଣସି ଉପାୟକୁ ଭୁଲ ବୋଲି ମନେ କରୁନଥିଲେ। ଏହି ମତ ଯୋଗୁଁ ପୁନାରେ ହଜାର ହଜାର ଯୁବକ ତାଙ୍କ ସଂସ୍ପର୍ଶରେ ଆସିଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଚାପେକର ଭାଇମାନେ ପ୍ରମୁଖ ଥିଲେ। ତିଲକ ଜୀଙ୍କଠାରୁ ଅନୁପ୍ରାଣିତ ହୋଇ ସେମାନେ ପୁନେର କୁଖ୍ୟାତ ପ୍ଲେଗ କମିଶନର ରାଣ୍ଡଙ୍କୁ ହତ୍ୟା କଲେ ଏବଂ ତିନି ଭାଇଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦିଆଗଲା।
୧୮୯୭ ମସିହାରେ, ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ପ୍ଲେଗ, ଦୁର୍ଭିକ୍ଷ ଏବଂ ଭୂମିକମ୍ପ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୋଇଥିଲା। କିନ୍ତୁ ଦୁଷ୍ଟ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଏପରି ସମୟରେ ମଧ୍ୟ ଜୋରଜବରଦସ୍ତି କର ଆଦାୟ କରି ଚାଲିଥିଲେ। ଏହା ତିଲକ ଜୀଙ୍କୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରିଥିଲା। ସେ ଏହା ବିରୁଦ୍ଧରେ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ସଂଗଠିତ କରିଥିଲେ ଏବଂ ଏକ ଆନ୍ଦୋଳନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଏଥିରେ କ୍ରୋଧିତ ହୋଇ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ତାଙ୍କୁ ୧୮ ମାସ ଜେଲ ଦଣ୍ଡ ଦେଇଥିଲେ। ତିଲକ ଜୀ ଜେଲରେ ପାଠପଢ଼ା ଜାରି ରଖିଲେ ଏବଂ ବାହାରକୁ ଆସିବା ପରେ ସେ ପୁଣି ଆନ୍ଦୋଳନରେ ଡେଇଁ ପଡ଼ିଲେ।
ତିଲକ ଜୀ ଜଣେ ଭଲ ସାମ୍ବାଦିକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ସେ ଇଂରାଜୀରେ ‘ମରାଠା’ ଏବଂ ମରାଠୀରେ ‘କେଶରୀ’ ଏକ ସାପ୍ତାହିକ ଖବରକାଗଜ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ। ଏହି ଖବରକାଗଜଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରକାଶିତ ଚିନ୍ତାଧାରା ସମଗ୍ର ମହାରାଷ୍ଟ୍ର ଏବଂ ତା’ପରେ ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ସ୍ୱାଧୀନତା ଏବଂ ସ୍ୱଦେଶୀର ଜ୍ୱାଳା ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ କରିଥିଲା। ଯୁବପିଢ଼ି ତିଲକ ଜୀ ପ୍ରତି ପାଗଳ ହୋଇଗଲେ। ଲୋକମାନେ ପ୍ରତି ସପ୍ତାହରେ କେଶରୀ ପାଇଁ ଅପେକ୍ଷା କରୁଥିଲେ। ଏହାର ସ୍ପଷ୍ଟ ସମ୍ପାଦକୀୟରେ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ବିରକ୍ତ ହେଉଥିଲେ। ବଙ୍ଗ ବିଭାଜନ ବିରୋଧରେ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସମର୍ଥନ କରି ତିଲକ ଜୀ ଅନେକ ଲେଖା ପ୍ରକାଶ କରିଥିଲେ। ଯେତେବେଳେ ଖୁଦିରାମ ବୋଷଙ୍କୁ ଫାଶୀ ଦିଆଯାଇଥିଲା, ତିଲକ ଜୀ କେଶରୀରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରତି ହୃଦୟସ୍ପର୍ଶୀ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଅର୍ପଣ କରିଥିଲେ।
ବ୍ରିଟିଶମାନେ ପୂର୍ବରୁ ତାଙ୍କ ଉପରେ ବିରକ୍ତ ଥିଲେ। ସେମାନେ ତିଲକ ଜୀଙ୍କୁ ବନ୍ଦୀ କରି ଛଅ ବର୍ଷ ପାଇଁ ବର୍ମାର ମାଣ୍ଡାଲେ ଜେଲକୁ ପଠାଇ ଦେଇଥିଲେ। ସେଠାରେ ସେ ‘ଗୀତା ରହସ୍ୟ’ ନାମକ ଏକ ପୁସ୍ତକ ଲେଖିଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଏବେ ବି ଗୀତାର ଏକ ମହାନ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ଭାବରେ ବିବେଚନା କରାଯାଏ। ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ସେ ଦେଶକୁ କର୍ମଯୋଗ କରିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଥିଲେ।
ତିଲକ ଜୀ ଜଣେ ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ସେ ବାଲ୍ୟ ବିବାହ ବିରୋଧରେ ଥିଲେ ଏବଂ ବିଧବା ପୁନଃବିବାହର ସମର୍ଥକ ଥିଲେ। ସେ ଧାର୍ମିକ ଏବଂ ସାମାଜିକ କାର୍ଯ୍ୟରେ ସରକାରୀ ହସ୍ତକ୍ଷେପକୁ ପସନ୍ଦ କରୁନଥିଲେ। ଜନସଚେତନତା ପାଇଁ ସେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରରେ ଗଣେଶୋତ୍ସବ ଏବଂ ଶିବାଜୀ ଉତ୍ସବର ପରମ୍ପରା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ, ଯାହା ଆଜି ଏକ ବିରାଟ ରୂପ ନେଇଛି। ତିଲକ ଜୀ ବିଶ୍ୱାସ କରୁଥିଲେ ଯେ ଭିକ୍ଷା ମାଗିଲେ ସ୍ୱାଧୀନତା ମିଳିବ ନାହିଁ। ତେଣୁ, ସେ ସ୍ଲୋଗାନ ଦେଇଥିଲେ – ‘ସ୍ବରାଜ ମୋର ଜନ୍ମଗତ ଅଧିକାର ଏବ˚ ମୁଁ ଏହାକୁ ହାସଲ କରି ରହିବି’ ।
ବୃଦ୍ଧ ହେବା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସ୍ୱାଧୀନତା ପାଇଁ ଲଢ଼ି ଚାଲିଥିଲେ। ଜେଲ ଏବଂ ମଧୁମେହର ଯନ୍ତ୍ରଣା ଯୋଗୁଁ ତାଙ୍କ ଶରୀର ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଯାଇଥିଲା। ହଠାତ୍ ସେ ମୁମ୍ବାଇରେ ନିମୋନିଆରେ ପୀଡିତ ହୋଇ ପଡିଲେ। ସର୍ବୋତ୍ତମ ଚିକିତ୍ସା ପରେ ମଧ୍ୟ ସେ ସୁସ୍ଥ ହୋଇପାରିଲେ ନାହିଁ ଏବଂ ୧ ଅଗଷ୍ଟ ୧୯୨୦ରେ ମୁମ୍ବାଇରେ ଶେଷ ନିଶ୍ୱାସ ତ୍ୟାଗ କଲେ।