ଇତିହାସ କେବଳ ଘଟଣାଗୁଡ଼ିକର ଏକ ବିବରଣୀ ନୁହେଁ; ଏହା ଏକ ରାଷ୍ଟ୍ରର ଆତ୍ମାର ପ୍ରତିବିମ୍ବ ଅଟେ ।” – ପଣ୍ଡିତ ଭାଗବତ ଦତ୍ତ
ପଣ୍ଡିତ ଭାଗବତ ଦତ୍ତଙ୍କ ନାମ ଭାରତୀୟ ଇତିହାସ, ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ କ୍ଷେତ୍ରରେ ବହୁତ ସମ୍ମାନର ସହିତ ନିଆଯାଏ । ସେ ସେହି ବିରଳ ବିଦ୍ୱାନମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଥିଲେ ଯେଉଁମାନେ ନିଜର ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଗବେଷଣା ଏବଂ ଲେଖା ମାଧ୍ୟମରେ ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟତାର ମୂଳକୁ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଦୃଷ୍ଟିରେ ସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ
ପଣ୍ଡିତ ଭାଗବତ ଦତ୍ତଙ୍କ ଜନ୍ମ ଅକ୍ଟୋବର ୨୭, ୧୮୯୩ ରେ ହୋଇଥିଲା। ବାଲ୍ୟକାଳରୁ ତାଙ୍କର ସଂସ୍କୃତ, ଇତିହାସ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ପ୍ରତି ଗଭୀର ଆଗ୍ରହ ଥିଲା। ସେ କେବଳ ସଂସ୍କୃତ ଶାସ୍ତ୍ରଗୁଡ଼ିକୁ ଗଭୀର ଭାବରେ ଅଧ୍ୟୟନ କରିନଥିଲେ ବରଂ ଭାରତୀୟ ଇତିହାସ ଉପରେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଐତିହାସିକମାନଙ୍କ ଦେଖିବାର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣକୁ ସମୀକ୍ଷା ମଧ୍ୟ କରିଥିଲେ। ସେ ଭାରତର ଗୌରବମୟ ଅତୀତର ଜଣେ ପ୍ରଖର ବ୍ୟାଖ୍ୟାକାରୀ ଥିଲେ।
ସେ ଅନେକ ଗ୍ରନ୍ଥ ରଚନା କରିଥିଲେ ଏବଂ ପ୍ରତ୍ନତତ୍ତ୍ୱ ଗବେଷଣାରେ ସକ୍ରିୟ ଭାବରେ ଅବଦାନ ରଖିଥିଲେ। ପଣ୍ଡିତ ଭାଗବତ ଦତ୍ତ ପ୍ରମାଣ କରିଥିଲେ ଯେ ଭାରତର ଇତିହାସ କେବଳ ରାଜା ଏବଂ ଯୁଦ୍ଧର ଏକ ଇତିହାସ ନୁହେଁ, ବରଂ ସମୃଦ୍ଧ ସାଂସ୍କୃତିକ ବିକାଶର ଏକ ଅଖଣ୍ଡ ଧାରା ଅଟେ । ତାଙ୍କର ଲେଖା ଏବଂ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଭାରତୀୟ ସଭ୍ୟତାର ପ୍ରାଚୀନତା ଏବଂ ନିରନ୍ତରତାର ପ୍ରମାଣ ପ୍ରଦାନ କରେ।
ତାଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଥିଲା – ସେ ଇତିହାସକୁ କେବଳ ଅତୀତର ଅଧ୍ୟୟନ ନୁହେଁ, ବରଂ ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ ଆତ୍ମ-ବୋଧର ଏକ ମାଧ୍ୟମ ବୋଲି ବିବେଚନା କରୁଥିଲେ। ପଣ୍ଡିତ ଭଗବଦ୍ ଦତ୍ତ ସ୍ପଷ୍ଟ କରିଥିଲେ ଯେ ଯେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମେ ଆମର ଅତୀତକୁ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ବୁଝିବା ନାହିଁ, ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମେ ଆମର ବର୍ତ୍ତମାନ ଏବଂ ଭବିଷ୍ୟତକୁ ସଠିକ୍ ଦିଗରେ ନେଇପାରିବା ନାହିଁ।
ତାଙ୍କର ଅବଦାନ ତାଙ୍କୁ ଭାରତୀୟ ଇତିହାସ-ଲେଖନର ଆଧୁନିକ ପରମ୍ପରାର ପ୍ରମୁଖ ଆଧାରସ୍ତମ୍ଭ ମଧ୍ୟରେ ସ୍ଥାନିତ କରେ। ସେ କେବଳ ଜଣେ ବିଦ୍ୱାନ ଐତିହାସିକ ନଥିଲେ ବରଂ ଭାରତର ସାଂସ୍କୃତିକ ଆତ୍ମାର ଜଣେ ପ୍ରକୃତ ସାଧକ ମଧ୍ୟ ଥିଲେ। ଭାଗବଦ୍ ଦତ୍ତଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ 22 ନଭେମ୍ବର 1968 ରେ ହୋଇଥିଲା। ସେ ବିଦେହୀ ଆତ୍ମା ପ୍ରତି ଗଭୀର ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ।